sobota, 11 sierpnia 2012

ZABAWA A ROZWÓJ DZIECKA

          Próbując przybliżyć termin „zabawa”, można powiedzieć, za Johanem Huizingiem że „jest ona starsza od kultury”[1] i łączy w sobie działalność fizyczną, biologiczną, psychiczną, intelektualną, daje radość z poznawania siebie i otaczającego świata, jest nieskrępowana, spontaniczna. W trakcie zabawy dziecko działa poprzez eksplorowanie, naśladownictwo, próbowanie i konstruowanie, co niewątpliwie wpływa na jego funkcjonowanie i rozwój. Wincenty Okoń zdefiniował zabawę jako „tworzenie dzieł mających wartość dla samych dzieci, jest wykonywana dużym na ogół wysiłkiem, staje się przy tym ważnym czynnikiem poznawania przez dziecko otaczającego je świata, oraz służy kształtowaniu jego osobowości”[2]. Wygotski podaje natomiast, że zabawa jest nie tylko formą działalności (obok rozmaitych zajęć, nauki i pracy itd.), ale najważniejszą linią rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym[3].  
W literaturze dokonano różnego podziału zabaw. Ja skupię się na klasyfikacji Brzezińskiej. Wyróżnia ona kilka jej rodzajów, między innymi: zabawy funkcjonalne (sensomotoryczne), konstrukcyjne, dramatyczne (na niby), gry z regułami. Zabawy funkcjonalne rozwijają się już we wczesnym okresie dzieciństwa. Dziecko zaczyna manipulować różnymi przedmiotami (np.: otwierać i zamykać pudełko, napełniać je wodą, wkładać coś do środka i wyjmować), sprawdzać ich wzajemną zależność i użyteczność. Zabawy konstrukcyjne, których początki można zaobserwować już w 2 roku życia dziecka, polegają na wykorzystywaniu różnorodnego materiału konstrukcyjnego (wzbogaca się treść i forma dziecięcych wytworów), usprawnianiu techniki czynności konstrukcyjnych oraz coraz bardziej świadomym planowaniu poszczególnych etapów czynności. Najczęściej wykorzystywanym materiałem podczas zabaw konstrukcyjnych są różne bryły, a więc klocki, ale także ścianki drewna, kamyki, glina, masy plastyczne itp. Zabawy konstrukcyjne rozwijają techniczną myśl dziecka, wyobraźnię przestrzenną, zapoznają z właściwościami tworzyw[4].
Warto nieco dłużej zatrzymać się nad zabawami dramatycznymi, gdyż spełniają one bardzo wiele funkcji ważnych rozwojowo. Przede wszystkim dzięki zabawie na niby dziecko realizuje najważniejsze pragnienia (których nie może spełnić aktualnie w inny sposób) oraz rozwija się społecznie, emocjonalnie, moralnie i umysłowo. Zabawa ta umożliwia dziecku urzeczywistnienie najśmielszych zamysłów i zamierzeń. Dziecko ma pewien plan zabawy. Najczęściej odtwarza role zaobserwowane i pełnione przez dorosłych, naśladuje rodziców, dziadków, sąsiadów, znajomych (np.: bawi się w strażaka, gaszącego pożar). Nadaje również nowy sens, wykorzystywanym  w toku działania przedmiotom (garnek może posłużyć jako hełm strażacki)[5]. Natomiast aby zabawa w pełni służyła rozwojowi małego dziecka musi jeszcze spełnić kilka dodatkowych warunków oprócz  zaspakajania jego dążeń. Są to między innymi: dystans dziecka do odgrywanych ról i działań; odróżnianie fikcji od rzeczywistości i ich wzajemne konfrontowanie oraz  niemożność zastępowania w zabawie każdej rzeczy inną[6].
Dziecko podejmując zabawy tematyczne, wchodząc w role, rozwija wyobraźnię oraz uczy się pewnych prawidłowości, związanych z odgrywaną postacią (np.: z biegiem czasu zdobywa wiedzę o czynnościach wykonywanych przez strażaka oprócz trzymania węża z tryskającą wodą). Poza tym zmienia się relacja pomiędzy polem wizualnym a polem sensu, co oznacza, że dziecko potrafi wyobrazić sobie, że klocek nie musi być tylko klockiem, ale może być bębnem, pałeczką do gry, murem, samochodem itd)[7].
Gry z regułami to późniejsza forma zabawy na niby. „w grze znacznie zmienia się przede wszystkim relacja społeczna- najważniejsza staje się relacja partnerska (zarówno z dorosłym jak i rówieśnikiem), wymagająca podporządkowania się grających tym samym celom i regułom. Wierne ich przestrzeganie jest dla dzieci tak ważne, że jeśli ktoś próbuje się ich nie trzymać, to przestaje być uczestnikiem gry. Można śmiało powiedzieć, że dziecko uniezależniło się w jakimś stopniu od swoich pragnień kosztem wiary we wszechmoc reguł  i uzależnienia się od ich przestrzegania”[8]. Dla dziecka niezwykle istotne są reguły gry (rozumienie, rozpoznawanie, negocjowanie i tworzenie) dzięki czemu rozwija się funkcja społeczna i intelektualna. Poza tym, dzieciom sprawia radość gdy dobrze odegrają swoją rolę, oraz uda im się ukryć emocje, które mogłyby je zdradzić np. podczas gry w karty[9].



[1] J. Huizinga, Homo ludens- zabawa jako źródło kultury, Warszawa 1985, s.11
[2] W. Okoń, Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987, s. 197
[3] L. S. Wygotski, Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka, Brzezińska A., Czub T (tłum)., (w:) Brzezińska A., Czub T., Lutomski G., Smykowski B. (red), Dziecko w zabawie i świecie języka, Poznań 1995, s.67
[4]M.  Przetacznikowi, op. cit., s. 429-433
[5] H. Bee, op. cit., s. 213
[6] B. Smykowski, Wiek przedszkolny. Jak rozpoznać potencjał dziecka, (w:) Brzezińska A. (red), Psychologiczne portrety człowieka, Gdańsk 2005, s. 198-203
[7] H. Bee, op. cit., s. 213
[8] B. Smykowski B., op. cit., s 203
[9] Zob. tamże, s. 203-204

3 komentarze:

  1. Bardzo ciekawie to zostało opisane.

    OdpowiedzUsuń
  2. Oczywiście rozwój samego dziecka jest niezwykle istotny i jestem zdania, że jak najbardziej warto się do tego etapu przyłożyć. Tym bardziej, że jak jeszcze czytałam na stronie https://whisbear.com/pl/blog/8-rzeczy-ktore-robisz-codzienne-czy-wiesz-jaki-wplyw-maja-na-twoje-dziecko/ to faktycznie są różne czynności, które wpływają na wychowanie naszego dziecka.

    OdpowiedzUsuń
  3. Jestem pod wrażeniem. Bardzo fajny wpis.

    OdpowiedzUsuń