Badania historyczne nad emocjami pojawiły się
stosunkowo niedawno. Jednym z pierwszych, który zajął
się tym zagadnieniem był Norbert Elias, rozprawiający o „cywilizacji”
ograniczającej swobodną ekspresję emocjonalną zachodnioeuropejskiej
arystokracji XVIII wieku. Lucien Febvre (francuski historyk społeczny) już 70
lat temu mówił o konieczności zajęcia się „psychologią historyczną”, której
część będzie poświęcona emocjom. Inni historycy zajmujący się badaniem kultury,
zwracali szczególną uwagę na rytuały, dawne style silnie zabarwione
emocjonalnie. Johann Huizinga przedstawia w swoim opracowaniu obraz
średniowiecza, dostarczający wielu danych na temat emocji. O emocjach we
wcześniejszych epokach traktują również badania życia religijnego i protestów
społecznych.
Rozwojowi badań nad emocjami niewątpliwie pomogło powstanie psychohistorii w
latach 60-tych XX wieku. Psychohistorycy (m.in. Erik Erikson) skupiali się
głównie na biografiach i stosowali freudowskie
podejście do problemu. Łączyli oni zdarzenia historyczne z określonymi cechami
emocjonalnymi. Dużo wniosła również historia społeczna, dzięki której wielu
historyków zaczęło uznawać wzorce
emocjonalne za jeden z najważniejszych elementów w ich pracy. Wiele dały
również badania historii rodziny i w tym procesów w niej zachodzących (badano
na przykład wybuchy gniewu jako element zaznaczania właściwej pozycji w
hierarchii rodzinnej), a także badania nad mentalnością, dotyczące przekonań na
temat własnej osoby, środowiska i społeczeństwa, najczęściej wyrażanych w
rytuałach i obrzędach.
Historia emocji pojawiła się, jako odrębny obszar
badań, dopiero w latach osiemdziesiątych XX w. W coraz większym zakresie zaczęli
się nią interesować historycy społeczni. Przeprowadzano badania nad zmianami poszczególnych emocji i
związkami zachodzącymi pomiędzy tymi zmianami a wydarzeniami, czy też innymi
aspektami danego okresu historycznego. Zwiększyła się również liczba emocji
poddawanych analizie historycznej (do miłości i strachu dołączono zazdrość,
zawiść, złość, wstręt, smutek, wstyd itd.). Poszerzono również zakres badań nad
kontekstem, w jakim zachodzą zmiany emocjonalne. Pojawienie się historii emocji
spowodowało także podjęcie i poszerzenie badań w innych obszarach historii,
gdyż skupianie się nie tylko na faktach i racjonalnym myśleniu, ale branie pod
uwagę uczuć, może zmienić patrzenie i ocenę wielu zdarzeń historycznych.
W najbardziej obszernej literaturze na temat historii
emocji podejmowane są zagadnienia dotyczące historii Europy Zachodniej oraz
Ameryki Północnej (od 1500 roku do dziś). Bada się transformacje wzorców
emocjonalnych, zwłaszcza w XVII I XVIII wieku. Widoczne stają się zmiany w
miłości rodzicielskiej i małżeńskiej (np. od XVIII do XIX wieku zaobserwowano
przejście od wstydu w postępowaniu z dziećmi do poczucia winy w Nowej Anglii).
Carol Stearns mówi o zmniejszeniu akceptacji smutku i melancholii, uznawanych za oznakę
słabości, w XVII i XVIII wieku. W czasie prowadzenia badań zauważono również,
iż zmieniło się rozumienie i podejście do niektórych emocji. Zazdrość była
odbierana jako obrona honoru, a już w XVIII w. przypisano jej znaczenie
negatywne, mianowicie zaczęto ją pojmować jako zaprzeczenie romantycznej
miłości, zakładającej zrezygnowanie z siebie i bezgraniczne oddanie się
drugiej osobie. W wieku XX obserwuje się za to pewną stabilność w odbieraniu
emocji z jednej strony (np.: dla kobiet miłość dalej oznacza poświęcanie się)
oraz wzrost liberalności i swobody emocjonalnej z drugiej. W poprzednim
stuleciu zauważono również jawną niechęć, a nawet wrogość wobec negatywnych
emocji.
Historia emocji boryka się do dziś z wieloma
problemami. Należą do niech braki, niezgodności w materiale badawczym, brak
odpowiednich danych na temat na temat szybko zmieniających się wzorców
emocjonalnych, brak badań nad historią emocji poza krajami zachodnimi. Dziedzina
ta boryka się również z wewnętrznymi, teoretycznymi problemami związanymi między innymi z czasem uzewnętrzniania zmian
standardów emocjonalnych oraz zależności pomiędzy reakcjami a emocjami.
Jednak, pomimo tych ograniczeń, dzięki historii
emocji dostrzegalne są zmiany w podejściu do emocji na
przestrzeni dziejów, wyodrębnia się czynniki je wywołujące, widoczne staje się
różne tempo i kierunki zmian emocjonalnych. Z dokonań w tej dziedzinie korzysta
także wielu historyków niezajmujących się bezpośrednio emocjami.
[1] Stearns
P. N., Historia emocji- zmiany i ich oddziaływanie (w) Lewis M., Haviland J. M.
(red), Gdańsk 2005, s. 35-49
