ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Środowisko jest pojęciem, którym posługują się różne dyscypliny naukowe m.in. nauki przyrodnicze, medyczne, teologiczne, ekonomiczne, humanistyczne, nauki o kulturze, społeczne, pedagogiczne. Środowisko można rozumieć, opierając się na dwóch ujęciach. W pierwszym to ludzie, którzy stanowią społeczność lokalną, bądź połączeni zainteresowaniami, sposobem życia, wykonywaniem tego samego zawodu, w drugim natomiast środowisko rozumiane jest jako ogół warunków, w jakich żyje określony organizm[1]. Według Szewczuk środowisko to „składnik struktury otaczającej osobnika, który działa jako system bodźców i powoduje określone reakcje (przeżycia) psychiczne”[2]. Radlinśka natomiast ujmuje środowisko jako „zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników przekształcających osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas. Jest zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych”[3].

W ujęciu pedagogicznym środowisko wychowawcze  to „zespół celowo kierunkowanych oddziaływań wychowawczych. Szerszym nieco pojęciem jest środowisko społeczne, które jest wydzielone dla określonego oddziaływania wychowawczego (szkoła) oraz środowisku naturalnym, które wysiłkiem innych członków nastawia się na realizowanie określonych celów i zadań wychowawczych (rodzina, grupa rówieśnicza)”[4]. Według R. Wroczyńskiego, środowiskiem wychowawczym nazwa się „te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy, albo krótko, lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet”[5].  Z kolei A. Kamiński nazwał środowiskiem wychowawczym „część obiektywnego środowiska społecznego człowieka (wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturowym); które tworzą osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze, pobudzające (zachęcające) jednostki i grupy dzieci, młodzieży, dorosłych do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych, odpowiadających ideałowi wychowawczemu społeczeństwa”[6]. Nieco inny charakter mają definicje środowiska o podłożu socjologicznym. Mówi się o środowisku lokalnym (wiejskim, małomiasteczkowym, wielkomiejskim), o środowisku rozróżnionym ze względów stratyfikacyjnych (robotniczym, drobnomieszczańskim, arystokratycznym),  i o środowisku kulturalnym (literackim, naukowym, moralnie zdeprawowanym- chuligańskim)[7].

W literaturze dokonuje się podziału środowisk wychowawczych ze względu na genezę (środowisko naturalne, społeczne, kulturowe); bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie czynników środowiska (środowisko miejscowe- gmina, miasto, dzielnica, okoliczne- miejscowość, w której żyje i wychowuje się dziecko, indywidualne- dom, szkoła); ze względu na cechy terytorialne (wieś, miasto); charakter dominujących więzi społecznych (środowiska naturalne- rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedzi; środowiska intencjonalne- szkoły, placówki); rodzaj bodźców wychowawczych, charakter oddziaływań i występujący układ stosunków społecznych (instytucje wychowania intencjonalnego- szkoły, placówki, instytucje wychowania naturalnego- rodzina, grupa rówieśnicza, instytucje wychowania pośredniego- zakłady pracy, wojsko, policja itp.)[8].

---

[1] Multimedialna Encyklopedia Powszechna, WIEM, 2005

[2] W. Szewczuk, Trudności myślenia i rozwijanie zdolności uczniów, Warszawa 1983, s.51

[3] H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Wrocław 1961, s. 31

[4] A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980, s. 80

[5] M. Winiarski (red), Encyklopedia Pedagogiczna XXI w., t.VI, Warszawa 2007, s. 429

[6] Zob. tamże s., 429

[7] S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1974, s. 65-69

[8] Winiarski M. (red), op. cit., s. 432-433